Historia Związku Nauczycielstwa Polskiego w powiecie sokołowskim
w latach 1905 – 2005
Związek w okresie międzywojennym
Działalność związkowa podczas okupacji 1939-1944
Lata 1905 – 1918
Historia Związku Nauczycielstwa Polskiego, obchodzącego swoje 100-lecie, zawsze była związana z dziejami państwa. Niezależnie od sytuacji politycznej, społecznej, organizacyjnej ZNP służył szkole i nauczycielstwu, a w najszerszym tego słowa znaczeniu społeczeństwu. Dzięki temu osiągnięcia ZNP na trwale weszły do postępowych tradycji narodu.
Początki działalności związkowej na terenie dawnego województwa siedleckiego należy wiązać z tajnym zjazdem nauczycieli z Królestwa Polskiego w Pilaszkowie koło Łowicza w końcu października 1905 roku. Podjęto na tym spotkaniu uchwały o powołaniu Związku Nauczycieli Ludowych oraz o nauczaniu w języku polskim.
Szeroką działalność w okresie rewolucji 1905-1907 roku rozwinął Polski Związek Nauczycielski, który głosił bezpłatność nauczania oraz społeczny charakter szkoły. Oddział Polskiego Związku Nauczycielskiego powstał w 1911 roku w Siedlcach, a w miastach powiatowych organizowane były jego koła. W Sokołowie Podl. także. Do wybuchu l wojny światowej w powiecie było 30 szkół powszechnych m. in. w Sterdyni, Seroczynie, Grodzisku, Kosowie, Kudelczynie, Bujałach, Jabłonnie, Krzemieniu, Kanabrodzie, Gródku, Rogowie, Repkach, Skrzeszewie, Wyrozębach, Kożuchowie, Skibniewie i Sokołowie (2 szkoły męskie i l żeńska).
Po wybuchu wojny wkroczyli do Sokołowa Niemcy 16 sierpnia 1915 roku. Władze rosyjskie w popłochu opuściły miasto i powiat. Rozpoczęła się ponad trzyletnia okupacja niemiecka. Nowy okupant zezwolił na organizowanie szkolnictwa polskiego. Szkoły powszechne zaczęły powstawać spontanicznie i masowo niemal w każdej wiosce. W roku 1917 w powiecie i w mieście było już 110 szkół publicznych z liczbą 6434 uczniów oraz 12 szkół prywatnych z liczbą 496 uczniów. Najczęściej były to szkoły małe o 1 lub 2 nauczycielach. Jednak sam fakt powstania szkół świadczył o randze i potrzebie oświaty.
1 września 1915 roku powstała pierwsza w historii szkoła średnia – Samorządowe Gimnazjum Koedukacyjne, która w roku 1925 została przekazana zakonowi księży salezjanów i istniała do 1948 roku, spełniając wielką rolę w sokołowskim społeczeństwie.
Związek w okresie międzywojennym
11 listopada 1918 roku Polska odzyskała niepodległość. Powstały nowe władze, również oświatowe. Powiat sokołowski włączono do województwa lubelskiego. Istniejące już wcześniej organizacje nauczycielskie rozpoczęły działalność w wolnej Polsce.
29-31 grudnia 1916 roku na I Zjeździe Delegatów w Warszawie powstało Zrzeszenie Polskiego Nauczycielstwa Szkół Początkowych (ZPNSP). W latach 1916-1918 ogniska ZPNSP zaczęły powstawać żywiołowo również w powiecie sokołowskim.
28 kwietnia 1919 r. ZPNSP połączyły się z galicyjskim Związkiem Nauczycieli Szkół Ludowych, tworząc wspólną dla całego kraju organizację nauczycieli szkół powszechnych pod nazwą Związek Nauczycielstwa Polskiego Szkół Początkowych.
Od początku lat dwudziestych odbywały się systematycznie powiatowe zjazdy delegatów. Oddział powiatowy, liczący w 1920 r. 7 ognisk i 82 członków powstał również w Sokołowie Podlaskim. W roku 1925 miał już 10 ognisk i liczył 161 członków.
W roku 1930 w wyniku połączenia ZPNSP i Związku Nauczycielstwa Polskiego Szkół Średnich powstaje Związek Nauczycielstwa Polskiego (ZNP).
Sokołowska organizacja ZNP do wybuchu II wojny światowej liczyła 10 ognisk i około 160 członków. Najliczniejsze ogniska znajdowały się w Sokołowie, Kosowie i Sterdyni. Wśród działaczy związkowych wyróżniali się: Józef Ułasiak, Władysław Prawecki, Wacława Ilczuk, Maria Wolańska, Wiktor Szajkowski. Główne Zadania ZN P w okresie między wojennym to:
- obrona interesów zawodowych i społecznych nauczycieli (sprawy płacowe i emerytalne),
- domaganie się skutecznej realizacji powszechnego nauczania (zwłaszcza po roku 1932 kiedy ustalono tzw. ustawę jędrzejewiczowską),
- działanie na rzecz podnoszenia kwalifikacji nauczycieli (kierowanie na kursy wakacyjne, organizowanie samokształcenia w ogniskach),
- w Sokołowie zorganizowanie Księgarni Nauczycielskiej, która służyła całemu społeczeństwu miasta i powiatu,
- zorganizowanie Kasy Zapomogowo Pożyczkowej i Pomocy Koleżeńskiej dla nauczycieli,
- zorganizowanie biblioteki nauczycielskiej , służącej również wszystkim nauczycielom Sokołowa.
Sokołowska organizacja ZNP była oceniana bardzo wysoko za aktywne działanie na rzecz nauczycieli, ich rodzin i całego społeczeństwa miasta i powiatu.
Nauczyciele zorganizowali Ochotniczą Straż Pożarną, amatorskie zespoły artystyczne, gminne spółdzielnie. Do zasłużonych nauczycieli należeli: Arkadiusz Gulik prezes OSP w Sokołowie, Tadeusz Brzeziński i Zygmunt Beltaziuk dyrektor i reżyser amatorskiego zespołu w Sokołowie, Maria Litwieniakówna członek tego zespołu, Józef Szwab kierownik i dyrygent amatorskiego chóru w Sokołowie.
W roku 1937 przez cały kraj przeszła fala strajków i protestów nauczycielskich, jako reakcja na zawieszenie działalności Zarządu Głównego ZNP przez ówczesne władze państwowe. W Sokołowie Oddział Powiatowy ZNP zorganizował również zjazd protestacyjny. Protest odbył się 13 października 1937 roku.
W sprawozdaniu Zarządu Oddziału czytamy: „W zjeździe wzięło udział około 130 osób. Po zagajeniu i otwarciu zebrania przez prezesa oddziału Władysława Preweckiego uformował się pochód i wyruszył z wieńcem pod pomnik powstańców z 1863 roku. Na pochód skierowano szarżę policji konnej, która go rozpędziła. Nauczycielstwo zebrało się jednak ponownie i po przeprowadzonej dyskusji wysłało rezolucję protestacyjną do Prezydenta RP oraz naczelnych władz państwowych.”
Podobne protesty odbyły się w sąsiednich powiatach siedleckim i węgrowskim, a również w Garwolinie i Łukowie. Udział w proteście naraził jego uczestników na represje. Władze ukarały karą grzywny między innymi Władysława Praweckiego i Marię Wolańską.
Protest nauczycielski był skuteczny, władze centralne ZNP nadal działały.
Działalność ZNP w powiecie sokołowskim przyniosła korzystne rezultaty. Nastąpiła konsolidacja nauczycielstwa w walce o dostępność oświaty dla wszystkich dzieci, zwłaszcza na wsi. W roku szk. 1938/39 w powiecie było 75 szkół powszechnych i dwie szkoły średnie Gimnazjum i Liceum Salezjańskie oraz 3-letnia Koedukacyjna Szkoła Handlowa. Nauczycieli było 236, w tym 33 w Sokołowie. Nikt ze związkowców nie spodziewał się, że w niedługim czasie trzeba będzie zmienić formy działania.
Działalność związkowa podczas okupacji 1939-1944
l września 1939 r. wybuchła II wojna światowa. Rozpoczęła się wieloletnia okupacja niemiecka.
Okupant zawiesił działalność wszystkich szkół, a całkowicie zlikwidował szkolnictwo średnie. Wszystkie budynki szkolne zostały zajęte na cele wojskowe.
Już w końcu października 1939 r. w okupowanym kraju zaczęto organizować działalność nauczycielską i związkową w nowych warunkach. ZNP przeszedł do konspiracji i przyjął kryptonim Tajna Organizacja Nauczycielska (TON). Jako główne zadania przyjęto: kierowanie bieżącą działalnością w konspiracji, organizowanie ognisk terenowych i tajnego nauczania.
Pierwszym etapem prac organizacyjnych było tworzenie siatki związkowej w powiecie i gminie. W marcu 1940 r. przybył do Sokołowa przedstawiciel Okręgowej Komórki TON w Warszawie Wacław Polkowski i powołano kierownictwo TON w powiecie sokołowskim. Prezesem został Władysław Prawecki, a po jego śmierci 1943 r. Józef Ułasiak, sekretarzem została Wacława Ilczuk, wiceprezesem Antoni Kołodziejczyk (od 1943 r.). Instruktorami oświaty dorosłych zostali: Maria Wolańska i Stanisław Lesiak. Powołano również Powiatową Komisję Oświaty i Kultury weszli do niej: Wiktor Weinert, Nikodem Księżopolski, Franciszek Krysiak, Michał Kazimierski i ksiądz Józef Strus.
Na podstawie przydziału zadań Nikodem Księżopolski został dyrektorem tajnych kompletów gimnazjalnych w Sokołowie i wizytatorem tajnych kompletów w północnej części powiatu, Franciszek Krysiak kierował tajnymi kompletami w Sterdyni i był wizytatorem tajnych kompletów w południowej części powiatu. Ksiądz Józef Strus organizował tajne komplety gimnazjalne i literackie w Sokołowie, prowadzone przez księży salezjanów. Do stałego utrzymywania kontaktu z gminami powołano łączników.
Po zorganizowaniu struktur organizacyjnych ZNP jako TON działał w powiecie sokołowskim przez cały czas okupacj i. Do zadań TON należało:
- organizowanie nauczycieli do pracy w środowisku,
- wzajemna pomoc koleżeńska w trudnych latach,
- niesienie pomocy nauczycielom i ich rodzinom przesiedlonym na teren powiatu z poznańskiego,
- organizowanie i prowadzenie tajnego nauczania w zakresie szkoły powszechnej i średniej.
Okupant w Generalnej Guberni pozwolił na działalność szkół powszechnych z okrojonym programem. W związku z tym wznowiły działalność wszystkie dotychczasowe szkoły powszechne. Rozpoczęto również tajne nauczanie. Dzięki wysiłkowi i ofiarności nauczycieli w szkołach powszechnych prowadzono komplety uzupełniające naukę języka polskiego, historii i geografii. Komplety na poziomie gimnazjalnym i licealnym kończono egzaminem maturalnym.
We wszystkich formach tajnego nauczania pracowało w powiecie 164 nauczycieli w 48 szkołach powszechnych, 59 nauczycieli prowadziło komplety gimnazjalne i licealne. Tajnym nauczaniem objęto około 4700 uczniów szkół powszechnych i 264 uczniów na poziomie średnim, z tego 80 na poziomie liceum. Pierwszy egzamin maturalny został przeprowadzony w maju 1943 roku, zdawało go 29 uczniów, drugi odbył siew maju 1944 r. zdawało 32 osoby.
Tajne nauczanie pozwalało na utrzymanie ciągłości szkolnictwa wszystkich szczebli mimo okupacji i zakazów okupanta. Była to walka o język ojczysty, o polskość i kulturę narodową. Z okresu okupacji sokołowska oświata i nauczyciele związkowcy wyszli z godnością, spełnili patriotyczny obowiązek.
ZNP w latach 1944 – 1975
Po wyzwoleniu we wrześniu I944 r. z inicjatywy sokołowskich nauczycieli odradzało się szkolnictwo szybciej niż przewidywano.
Nie zawsze aktywność nauczycieli była akceptowana. W pierwszych miesiącach powojennych zostali zamordowani w nieznanych okolicznościach: Wacław Klimczuk, Stanisław Kurowiecki, Jan Mickiewicz, Wincenty Dziurzyński, Wacław Lach, Tomasz Popowski.
Stacjonujące w Sokołowie jednostki NKWD aresztowały i wywoziły w głąb ZSRR aktywnych w czasie okupacji nauczycieli. Byli to: Stanisław Skład ze Sterdyni, Józef Trzciński z Sabni, Otton Golubski z Bujał, Jan Radomski z Bielan, Stanisław Stępień z Jabłonny, Stefan Pińkowski z Czerwonki. Wszyscy szczęśliwie powrócili, ale dopiero w listopadzie 1947 roku.
Równocześnie z organizowaniem szkolnictwa stopniowo reaktywowano działalność związkową ZNP. W powiecie zachowano strukturę ZNP z okresu przedwojennego i TON z okresu okupacji.
Głównym problemem i zadaniem reaktywowanych ognisk związkowych było wznowienie działalności szkół, gromadzenie podręczników i pomocy szkolnych, wzajemna pomoc koleżeńska. Program reaktywowanej organizacji związkowej w warunkach nowej rzeczywistości uwzględniał przemiany zachodzące w polityce oświatowej państwa.
W dniu 21 stycznia 1945 r. zebrali się prezesi okręgów lubelskiego, białostockiego, rzeszowskiego i warszawskiego. Wydali odezwę do nauczycieli i członków ZNP całej wyzwolonej Polski.
Kierownictwo ZNP 6 lutego 1945 r. na posiedzeniu Prezydium TON w Skierniewicach postanowiło wznowić działalność związku oraz ogłosić deklarację popierającą Rząd Tymczasowy. Prezydium nawiązało kontakt z Ministerstwem Oświaty w Rządzie Tymczasowym. Postanowiono też, że ZNP wejdzie w skład Komisji Centrali Związków Zawodowych.
Pierwsze posiedzenie Zarządu Głównego ZNP z udziałem prezesów zarządów okręgów odbyło się 29-30 kwietnia i 1 maja 1945 r. Tym posiedzeniem Zarząd Główny rozpoczął okres jawnej pracy na czele z prezesem Czesławem Wycechem.
W dniu 7 maja 1945 r. rozpoczął działalność Tymczasowy Zarząd Okręgu Warszawskiego z siedzibą w Warszawie. Tymczasowym prezesem okręgu delegowanym przez Zarząd Główny został działacz ludowy z okresu międzywojennego i okupacji Wawrzyniec Dusza.
Praca wszystkich szkół w powiecie sokołowskim trwała już od 1 września 1944 r., jest to dowód ofiarności i poświęcenia sokołowskich nauczycieli.
Pierwsze zebranie nauczycieli związkowców powiatu sokołowskiego odbyło się wiosną 1945 roku. Przystąpiono do organizowania Oddziału Powiatowego ZNP. Pomocą służyli prezes okręgu Wawrzyniec Dusza i przewodniczący Wydziału Pedagogicznego Stanisław Czajkowski, którzy kilkakrotnie odwiedzali Sokołów.
Pierwszy zjazd członków Oddziału Powiatowego ZNP w Sokołowie Podlaskim odbył się w czerwcu 1945 roku. Do organizacji związkowej należało wówczas 190 nauczycieli w 9 ogniskach. Przyjęto struktury przedwojenne, które okazały się bardzo funkcjonalne. Na czele Oddziału ZNP stali: Józef Ułasiak, Nikodem Księżoposki, Michał Kazimierski i inni działacze związku z okresu okupacji.
Zjazd rozpoczął oficjalnie działalność ZNP w powiecie sokołowskim.
W powojennej działalności ZNP w powiecie sokołowskim do 1975 r. systematycznie odbywały się zjazdy powiatowe co trzy lub co dwa lata. Dokonywały one wyboru Zarządu Oddziału Powiatowego, który był naczelną władzą na terenie powiatu w okresie między zjazdami. W skład zarządu wchodziła określona liczba członków i ich zastępców, reprezentujących wszystkie ogniska. Zarząd na pierwszym posiedzeniu wyłonił prezydium i zbierał się raz w kwartale. Prezydium odbywało posiedzenia raz w miesiącu, kierowało pracą związkową w czasie między zebraniami plenarnymi. Prezes, wiceprezes i sekretarz Zarządu Oddziału tworzyli sekretariat, który w czasie między posiedzeniami Prezydium Zarządu kierował pracą bieżącą, reprezentując ZNP wobec władz zrzeszonych instytucji i organizacji społecznych oraz utrzymywał na co dzień kontakt z pracodawcą tj. inspektorem szkolnym.
Merytoryczna działalność Zarządu Oddziału Powiatowego ZNP realizowana była za pośrednictwem wydziałów, a opiekę nad nimi sprawowali lub bezpośrednio nimi kierowali członkowie sekretariatu. Liczba wydziałów zmieniała się a ich strukturę i funkcje dyktowały potrzeby i wytyczne władz zwierzchnich. Były następujące wydziały: wydział organizacyjny, wydział społeczno-pedagogiczny, który dzielił się na referaty (samokształcenia ideologicznego, kształcenia związkowego, sekcji zawodowych, kultury i pomocy społecznej). W roku 1958 zreformowano Wydział pedagogiczny i utworzono wydział pracy społeczno-oświatowej. W latach 60-tych utworzono Referat Sportu i Turystyki. Największy był Wydział Ekonomiczny i Ochrony Prawnej oraz Wydział Finansowo Gospodarczy.
Odrębną jednostkę stanowił Społeczny Inspektor Pracy. Funkcję kontrolną nad pracą Zarządu Oddziału Powiatowego sprawowała Komisja Rewizyjna. Powiatowe zjazdy dokonywały również wyboru Sądu Organizacyjnego i Koleżeńskiego.
Na podkreślenie zasługuje powołanie i działalność Komisji Historycznej.
W ciągu okresu powojennej działalności ZNP w powiecie zmieniała się struktura organizacyjna. Od 1945 r. istniały ogniska: Repki, Kosów Lacki, Sterdyń, Korczew, Jabłonna Lacka, Sabnie, Ceranów i Sokołów Podlaski, a w roku 1949 nastąpiła zmiana struktury organizacyjnej. Zarząd Główny ZNP podjął uchwałę o likwidacji ognisk, sprawdzonych w działalności i funkcjonalnych. Na ich miejsce powołano Zakładowe Organizacje Związkowe (ZOZ) i Międzyzakładowe Organizacje Związkowe (MOZ). Tłumaczono to potrzebą ściślejszego powiązania pracowników z zakładem pracy, aktywizacją polityczną i zawodowo-organizacyjną członków ZNP. Dzisiaj można powiedzieć, że ta struktura organizacyjna źle przysłużyła się związkowi, osłabiła sieć organizacyjną i inicjatywę związkowców. Szkolenia wyparły organizowane w latach 1944-1948 konferencje rejonowe o bogatej tradycji przedwojennej.
W roku 1951 Ministerstwo Oświaty I Wychowania powołało Ośrodki Metodyczne. Powiatowy Ośrodek Metodyczny w Sokołowie Podl. zorganizował gabinet metodyczny, pierwszy w województwie warszawskim, którego otwarcie nastąpiło 12 lutego 1956 roku. Założycielem, organizatorem i kierownikiem gabinetu była Wacława llczuk – działaczka ZNP. Instruktorami Gabinetu Metodycznego byli: Maria Frąckowiak, Maria Golubska, Stefania Grabowska, Anna Konecka, Wanda Krasnodębska, Maria Łach, Zdzisław Nowak, Magdalena Protaziuk, Janina Pawłowska, Stanisław Rybak, Stanisław Rybiński, Józef Trzciński, Maria Wolańska, Henryk Wiśniowolski, Stefania Ziółkowska. Nauczyciele ci aktywnie uczestniczyli w pracy związkowej.
Rok 1956 przyniósł przemiany polityczne. ZNP powrócił do organizacji istniejącej przed rokiem 1949. W grudniu 1956 r. zlikwidowano MOZ i ZOZ, powracano do Ognisk. W lutym 1957 r. zakończono reorganizację ZNP. Powstało 10 ognisk, które zrzeszały od 17 do 60 członków, tylko w Sokołowie ognisko liczyło 142 członków. Ognisko to w roku 1958 podzielono na Ognisko nr 1 i Ognisko nr 2. W miarę przybywania nauczycieli liczba ognisk zmieniała się. Taka struktura organizacyjna ZNP przetrwała do lipca 1975 roku.
W sierpniu 1957 roku przywrócono organizację konferencji rejonowych. Zgodnie z zarządzeniem Ministra Oświaty konferencje rejonowe mogły odbywać się pięć razy w roku i składać się z rozwiązań metodyczno-przedmiotowych, związanych z lekcją, odczytem, wykładem, dyskusją oraz z części towarzyskiej. Upowszechnienie konferencji nastąpiło w 1958 roku. Organizowano trzy rodzaje konferencji: problemowa, dydaktyczna i przedmiotowa. W roku szkolnym 1958/59 w każdym ognisku odbywały się konferencje. Przyczyniły się do odbudowy życia towarzyskiego, podnoszenia poziomu zawodowego nauczycieli, wymiany doświadczeń, inspirowania do lepszej pracy. Ogółem w tym okresie w powiecie odbyło się 91 konferencji rejonowych. Tematyka i forma konferencji były często krytykowane. ZNP dążył więc do zmiany metod realizacji konferencji; przechodzono od referatów na rzecz dyskusji prowadzonej metodą seminaryjną.
W latach 70-tych notowano najściślejszą współpracę ZNP i władz oświatowych. Nieodłącznym elementem działalności nauczycieli i ZNP było uczestnictwo w pracy społecznej dla środowiska.
W roku 1950 przy Oddziale Powiatowym ZNP utworzono referat do współpracy z Kołami Gospodyń Wiejskich. Kierowała nim Maria Wolańska, a wyróżniały się w pracy Janina Pawłowska, Maria Frąckowiak, Stanisława Załęska, Wacława IIczuk, Jadwiga Pilarska.
Nauczyciele powiatu uczestniczyli w pracach Towarzystwa Wiedzy Powszechnej. Angażowali się w pracę samorządów i organizacji społecznych. W roku 1963 w Radach Narodowych pracowało 127 nauczycieli, w ZMW 1O, w ZHP 76, OSP 20, w Kółkach Rolniczych 48, w Kołach Gospodyń Wiejskich -169.
ZNP w powiecie sokołowskim inspirował nauczycieli do udziału w życiu kulturalnym i tworzenia kultury. Nauczyciele organizowali wiejskie amatorskie zespoły artystyczne. Ogniska związkowe organizowały wyjazdy nauczycieli do teatru. Oddział Powiatowy organizował udział nauczycieli w wystawach własnych prac artystycznych. W ognisku Kosów Lacki i Sterdyń działały zespoły wokalno-muzyczne.
Już w roku 1945 przy Oddziale ZNP w Sokołowie Podl. zorganizowano Klub Nauczyciela, gdzie odbywały się spotkania towarzyskie, dyskusje. Trudności lokalowe doprowadziły do likwidacji klubu.
Oddział Powiatowy ZNP pomagał nauczycielom w organizacji życia sportowego. Organizatorami byli związkowcy: Stanisław Kowalczyk, Zbigniew Kowalczyk, Roman Lecyk, Elżbieta Lecyk. Przy Oddziale Powiatowym istniała już od 1956 r. sekcja sportowo-turystyczna. W latach 1956-1975 zorganizowano 15 wycieczek. Organizatorami wycieczek byli Franciszek Wojtkowski, Czesław Sobolewski, Józef Niemirka.
Przy Oddziale ZNP działała Komisja Historyczna, powołana w 1971 roku. Przeprowadziła weryfikację ankiet dotyczących udziału w tajnym nauczaniu. Opracowała monografię na ten temat. Gromadziła materiały dotyczące okresu okupacji i wczesnych lat powojennych.
Przez cały okres działalności powojennej przy Oddziale Powiatowym ZNP działała Kasa Zapomogowo-Pożyczkowa.
Kolejne Zarządy Oddziału Powiatowego w latach 1944-1975 skutecznie realizowały swe zadania statutowe. Systematycznie wypłacano nauczycielom zasiłki statutowe, udzielano pomocy prawnej, organizowano życie kulturalne i towarzyskie. Przydzielano wczasy dla nauczycieli ich rodzin, organizowano wypoczynek letni i zimowy dla dzieci nauczycielskich. W latach 1969-74 zorganizowano własny ośrodek wypoczynkowy w Gródku nad Bugiem.
Oddział Powiatowy ZNP w powiecie sokołowskim działał do dnia 31 maja 1975 r. Prezesem był Władysław Kotowski, sekretarzem Mieczysław Biernacki, inspektorem szkolnym Jerzy Stefańczyk.
Lata 1975 – 2005
Z dniem 1 czerwca 1975 r. w wyniku ogólnokrajowej reformy administracyjnej zlikwidowano powiat sokołowski, powstało nowe województwo siedleckie, do którego należał Sokołów i wszystkie dotychczasowe gminy z powiatu.
Na podstawie uchwały Zarządu Głównego ZNP z dniem 16 czerwca 1975 r. utworzono w Sokołowie i gminach Rady Zakładowe ZNP. W rejonie sokołowskim powstało 9 Rad Zakładowych.
W roku 1975 we wszystkich szkołach powiatu sokołowskiego zatrudnionych było 804 pracowników, do ZNP należało 732, co stanowi 91%. Pracownikiem etatowym Rady Zakładowej w latach 1975-1980 była Barbara Wyszyńska. W Siedlcach utworzono Oddział Zarządu Głównego ZNP, którym kierowała Stanisława Kamińska.
W latach 1975-1981 Rady Zakładowe działały na swym terenie samodzielnie, ale nadal funkcję koordynującą pełniła Rada Zakładowa w Sokołowie Podlaskim.
W dniu 5 stycznia 1981 r. odbyła się w Sokołowie Konferencja Sprawozdawczo-Wyborcza Rady Zakładowej ZNP. Prezesem Rady Zakładowej został Kazimierz Strupiechowski, sekretarzem Wanda Młynik, pracownikiem etatowym Czesława Pijorek, Inspektorem Szkolnym był Witold Grądzki.
Taka struktura organizacyjna ZNP trwała do ogłoszenia w kraju stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku. Wtedy działalność wszystkich organizacji, w tym ZNP, została zawieszona.
W dniu 11 listopada 1982 roku z inicjatywy grupy nauczycieli ze Szkoły Podstawowej nr 3 zwołano zebranie nauczycieli z Sokołowa, na którym podjęto uchwałę o założeniu Związku Nauczycielstwa Polskiego na terenie miasta Sokołów Podl.. Został uchwalony projekt statutu, wybrano Komitet Założycielski, składający się z 12 osób reprezentujących pracowników oświatowo-wychowawczych z miasta.
Komisja w skład, której wchodzili: Wanda Młynik, Czesława Pijorek, Konstanty Popiołek złożyła w Sądzie w Mińsku Mazowieckim wymagane dokumenty i decyzją sądu ZNP w Sokołowie Podl. rozpoczął działalność. 28 lutego 1983 roku odbyło się zebranie wyborcze, które wyłoniło nowy zarząd, prezesem została Wanda Młynik.
W roku 1984 województwo siedleckie przyjęło eksperymentalną strukturę, powstały rejony w granicach dawnych powiatów. Utworzono rejon działania ZNP. W skład organizacji związkowej weszły ogniska z terenu byłego powiatu oraz gmina Korczew. Tylko Zespół Szkół Rolniczych utworzył swój Oddział.
Zarząd Oddziału ZNP Sokołów przyjął rolę koordynatora i pośrednika między 8 Gminnymi Ogniskami ZNP na terenie byłego powiatu i powołanym Zarządem Okręgu ZNP w Siedlcach.
W tym czasie w rejonie zatrudnionych było 1344 pracowników oświatowych. Członków ZNP było 857, w tym nauczycieli 580, pracowników administracji 54, pracowników obsługi 153, emerytów i rencistów 64 i członków wspierających 6. Inspektorem Szkolnym została Anna Pieńkowska.
Praca Zarządu Oddziału ZNP w Sokołowie Podl była wielokierunkowa, zadania realizowane były przez komisje i sekcje. Odbywały się konferencje i szkolenia.
Do osiągnięć w pracy związkowej lat 1975-95, mimo rozlicznych trudności, zaliczyć należy:
- systematyczną pracę organizacyjną, współdziałanie z Zarządem Okręgu w Siedlcach i ogniskami w gminach,
- obronę wielu zapisów Karty Nauczyciela (nie dopuszczono do grupowych
- zwolnień nauczycieli, pozostał bez zmian wymiar czasu pracy nauczycieli),
- stopniowy, ale systematyczny wzrost liczby członków ZNP,
- otoczenie opieką potrzebujących pomocy emerytów i rencistów, dzięki działalności Sekcji Emerytów, kierowanej przez Barbarę Oszczepalińską,
- realizowany był fundusz socjalny i mieszkaniowy,
- corocznie organizowany był wypoczynek dla dzieci członków ZNP,
- działała Kasa Zapomogowo-Pożyczkowa dla pracowników oświaty całego regionu,
- sokołowscy nauczyciele uczestniczyli we wszystkich akcjach protestacyjnych ZNP (2-5.IX. 1991 r. – akcja protestacyjna, poparcie strajku nauczycieli w Bydgoszczy, 12.X.91 r. – udział 11 osób w protestacyjnym marszu milczenia w Warszawie),
- dzięki skutecznemu poparciu nauczycieli został posłem do Sejmu 1993 r. kandydat nauczycielski Stefan Ceranka, prezes Okręgu ZNP w Siedlcach,
- przez cały czas działał w Oddziale Społeczny Inspektor Pracy.
Wśród wielu działań należy podkreślić też działalność sportowo-turystyczną i pracę Komisji Historycznej. W roku 1988 przewodniczącym KH został Henryk Sawicki, a w roku 1989 Witold Grądzki. W tym czasie Oddział ZNP brał udział w sesji w Siennicy poświęconej 50-rocznicy powstania TON, gdzie referat na temat udziału sokołowskich nauczycieli w tajnym nauczaniu wygłosił Witold Grądzki.
Komisja Historyczna współdziałała z Sekcją Emerytów organizując spotkania klubowe ze znanymi nauczycielami. W roku 1993 odbyło się spotkanie z Waldemarem Kamińskim, pracownikiem naukowym UW, synem nauczyciela i poety Pawła Kamińskiego. A w 1994 roku odbyło się spotkanie z Franciszkiem Krysiakiem, organizatorem tajnego nauczania w powiecie sokołowskim. Sekcji Emerytów przewodniczyła Barbara Oszczepalińska.
Oddział ZNP założył i prowadzi „Złotą Księgę” zasłużonych działaczy ZNP.
Po odejściu kol. Wandy Młynik przez kilka miesięcy funkcję prezesa oddziału pełnił Andrzej Kublik. Od 1998 r. Powiatowym Oddziałem ZNP kieruje Danuta Zadrożna.
Na terenie powiatu w chwili obecnej jest 17 ognisk, które skupiają około 700 członków ZNP. Przy oddziale działa Komisja Historyczna i dwie sekcje: Administracji i Obsługi, Emerytów i Rencistów, a od 2004 roku Grupa Seniorów w gminie Repki. Współpracujemy z 10 organami prowadzącymi placówki oświatowe i instytucjami działającymi na rzecz oświaty.
W ciągu ostatnich 6 lat działalność oddziału koncentrowała się wokół:
- Reformy systemu oświaty,
- Zmian statusu prawnego nauczycieli,
- Waloryzacji płac pracowników oświaty,
- Wprowadzenia nowego systemu wynagradzania i awansu zawodowego nauczycieli.
Kontrowersje budził sposób i zakres wprowadzania reformy oświaty oraz systemu awansowania i wynagradzania nauczycieli. Związek organizował akcje protestacyjne; manifestacje, pikiety, strajki, wchodził w spór zbiorowy z Rządem. Oddział czynnie włączał się do tych poczynań.
Od 2000 roku funkcjonuje w naszym powiecie 10 regulaminów wynagradzania nauczycieli. W bieżącym trwają intensywne prace nad uzgodnieniami nowych między samorządami i ZNP.
Dla pracowników niepedagogicznych szczególnie korzystny jest układ zbiorowy pracy w mieście Sokołów Podlaski. Dwie gminy zgłosiły chęć dokonania zmian w Układach dotąd obowiązujących. Oddział współpracuje też w tworzeniu regulaminów pracy i wynagradzania dla pracowników administracji i obsługi.
Mimo likwidacji 4 szkół podstawowych w powiecie i 2 szkół podstawowych w mieście oraz 12 punktów filialnych nauczyciele zatrudnieni na czas nieokreślony znaleźli zatrudnienie w gminnych i miejskich placówkach oświatowych. Stało się tak dzięki dobrej polityce oświatowej samorządów, właściwej polityce kadrowej dyrektorów szkół i przedszkoli oraz zrozumieniu zainteresowanych (podnoszenie kwalifikacji, zdobywanie nowych, korzystanie z prawa wcześniejszego przejścia na emeryturę). Związek miał też w tym procesie swój udział.
W roku szkolnym 2004 – 2005 w powiecie sokołowskim funkcjonowało 20 przedszkoli, 31 szkół podstawowych (4581 uczniów), 15 gimnazjów (2627 uczniów). W placówkach tych pracowało 678 nauczycieli. Istniało też 6 szkół ponadgimnazjalnych.
Satysfakcjonuje fakt, że w powiecie sokołowskim nie zlikwidowano żadnej szkoły ponadgimnazjalnej. Przeciwnie, stworzono 1 nową i kilka nowych oddziałów, co umożliwiło zatrudnienie kilkunastu pedagogów. Niestety liczba oczekujących na miejsca pracy w szkołach jest znaczna.
Na podkreślenie zasługuje też:
- systematyczne organizowanie szkoleń prezesów ognisk z zakresu prawa pracy, zmian w Karcie Nauczyciela i ustawie o systemie oświaty,
- możliwość bezpłatnego korzystania z fachowych porad prawnych,
- pomoc nauczycielom przy zdobywaniu stopni awansu zawodowego,
- stała współpraca z sekcjami i Komisją Historyczną
- przyłączenie do Powiatowego Oddziału ZNP Oddziału przy Zespole Szkół rolniczych w Sokołowie Podlaskim,
- spotkania z ciekawymi ludźmi m.in.: ministrem Sławeckim, prezesem ZG Sławomirem Broniarzem, Romanem Trześniowskim,
- uroczyste obchody 60-lecia TON w SP nr 1 w Sokołowie Podlaskim i w Dzierzbach,
- uroczyste obchody 95-lecia ZNP w SP nr 3 w Sokołowie Podlaskim, miejscu reaktywowania Związku,
- odsłonięcie tablicy pamiątkowej Eustachego Czumy w SP w Dzierzbach,
- liczne wyjazdy do teatru, na wycieczki krajowe i zagraniczne,
- promocja ZNP na spotkaniach i uroczystościach w powiecie,
- zakup nowego lokalu na biuro ZNP.
W opracowaniu wykorzystano:
- Akta archiwalne Zarządu Oddziału ZNP w Sokołowie Podlaskim.
- Opracowanie Witolda Grądzkiego „Związek Nauczycielstwa Polskiego w powiecie – rejonie sokołowskim w 90-lecie istnienia”.
- Opracowanie Stanisława Składa: „Nauczyciele w służbie Ojczyzny 1939-1945″. Sokołów Podlaski 1975 rok.
- Pracę magisterską Lucyny Kosieradzkiej „Działalność społeczno-oświatowa ZNP w latach 1945-1990″.
- Działalność TON na terenie obecnego województwa siedleckiego w latach 1939-1944, Siedlce 1992.
- Dzieje Sokołowa Podlaskiego i jego regionu, pod red. Józefa Kazimierskiego, Warszawa 1982.
